Pokrzywdzony, czyli ofiara przestępstwa to osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Oznacza to, iż aby dana osoba została uznana za pokrzywdzonego musi zostać naruszone jej indywidualne i chronione prawem dobro, jak np. zdrowie, wolność, nietykalność cielesna, bezpieczeństwo w komunikacji, cześć, własność. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej.
Za pokrzywdzonego uważa się również zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia. Jeśli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy (matka, ojciec) albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Natomiast jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna (chory, osoba w podeszłym wieku), w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia- prokurator działając z urzędu.
Ze względu na rolę pokrzywdzonego w zakresie inicjatywy wszczęcia postępowania karnego wyróżniamy następujące przestępstwa:
- przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, czyli z urzędu,
- przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, ale na wniosek pokrzywdzonego,
- przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, czyli na skutek skargi pokrzywdzonego wniesionej bezpośrednio do sądu.
Zgodnie z zasadą legalizmu, przestępstwa ścigane są z urzędu i niezależnie od woli pokrzywdzonego. Oskarżyciel publiczny działa wówczas w interesie publicznym.
W przypadku przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego, od momentu złożenia wniosku o ściganie, postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu, za wyjątkiem przestępstwa zgwałcenia. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.
Odnośnie przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego to wyróżnia je to, iż godzą one w interes publiczny jedynie pośrednio, bezpośrednio zaś w interes prywatny pokrzywdzonego, np. zniesławienie. Cechuje je również mniejsza szkodliwość społeczna.
